Mijn Afrikaanse gastgezin

Het gezin waar ik verblijf, bestaat uit een vader (48), moeder (43), 2 jongens van 6 en 8 jaar, een baby van 2,5 maanden en een meisje van 13 jaar. De ouders hebben nog 2 zoons van 25 en 17 jaar oud, die voor hun opleiding in respectievelijk in Accra en in Tamale wonen. Het meisje is het nichtje van de moeder. Omdat zij en haar man enkel zoons rijk zijn, was er een meisje nodig om te helpen in het huishouden. Zodoende werd dit meisje bij haar eigen ouders weggeplukt om als huisslaafje te worden ingelijfd. Dit schijnt hier een heel normale gang van zaken te zijn.

Net als het slaan.

Geweld lijkt hier de oplossing te zijn voor alle vorm van conflict. Het is dus heel gewoon dat men elkaar slaat. Kinderen slaan elkaar, de ouders slaan de kinderen, de man slaat de vrouw en ook op school slaan de leraren de kinderen wanneer ze te laat zijn of niet opletten. Thuis worden de kinderen veel geslagen. Het meest gebeurt dit wanneer ik in mijn kamer ben -dus uit het zicht- en het niet kan zien. Dit is iets wat steevast in de cultuur zit ingebakken en dus moeilijk te veranderen is.

Een keer was een van de jongens zo hard geslagen dat hij de longen uit zijn keel hoestte. Ik hoorde de doffe klappen door de muren heen. Zijn jammerlijk huilen sneed door mijn ziel: 'mama... maaa... ..mma..' Zo goed als hij kon rende hij het huis uit en hield zich schuil achter het huis, in de schaduw van de palmboom. Vanuit mijn kamer kon ik hem horen huilen en hoesten. Dit is niet normaal, dacht ik. Er zijn immers gradaties in 'opvoedkundig slaan'? Een tik om iets af te leren is echter wel iets anders dan de beuken dat deze kleine jongen had moeten doorstaan. Voorzichtig kwam ik op hem toe. Ineengedoken zat hij daar gehurkt, huilend, zijn armpjes om zijn benen geslagen. De tranen rolden over zijn wangetjes. Zijn broertje stond er wat bij te kijken. Nee, te lachen! Slaan is hier heel grappig. Tot je zelf geslagen bent geweest.

'What happened?'  vroeg ik aan de kleine, terwijl ik voorzichtig zijn hemdje omhoog deed om zijn rug te kunnen bekijken. 'Ma hit me. She always hits me!' was het antwoord. De huid rond de onderste lumbale wervels was donker van kleur en gloeide. Het spierweefsel was enorm verheven, een dikke buil was zichtbaar op het onderlijfje van dit onfortuinlijk kereltje. Ik legde mijn hand er voorzichtig op. Hij beefde, maar liet mij doen. Nooit vergeet ik zijn verbaasde gezichtje. Dit is pure kindermishandeling! dacht ik geschokt. Hoe kun je nu je kind zo hard slaan dat het geen adem meer krijgt? Wat als er permanente schade ontstaat aan zijn ruggetje?

Minutenlang hebben we daar zo gezeten. Wat moet ik doen? dacht ik. Wat kan ik doen? Heb ik het recht om me te moeien met het ouderlijk gezag? Hoe normaal is het om een kind zo toe te takelen? Ik kon me niet voorstellen dat dit een gewone gang van zaken is, zelfs niet voor Afrikaanse begrippen. Even overwoog ik om de moeder de plek te laten zien. Kijk wat je je zoon hebt aangedaan! Confrontatie! Ik twijfelde lang. Maar toch besloot ik geen drama te maken. Wie weet breng ik heel het gezin uit balans. Wie weet krijgt het kind juist nog meer slaag als ik na de confrontatie uit huis ben? Ineens kwam het harde besef: Ik kan de wereld niet veranderen. Ik kan dit niet veranderen! Dit is hoe het altijd al is geweest hier, en hoe het waarschijnlijk nog voor heel lang zal zijn. Zelfs als ik de confrontatie aan zou gaan met de moeder, en ik enigszins tot haar zou kunnen doordringen, zelfs dan zou het niet uitmaken als de hele omgeving van het gezin nog altijd de 'oude methodes' blijft hanteren. Een frustrerend, maar zeer realistisch besef. Toch kon ik het niet helemaal van mij afzetten. Ik besloot aldus te wachten tot de vader thuis kwam om hem hierover op rustige wijze aan te spreken.

De vader spreekt redelijk goed Engels, veel beter dan de moeder. Hij filosofeert graag urenlang met mij over de verschillen tussen de Afrikaanse en Europese cultuur. Het liefst van al, zou hij een westers meisje trouwen zodat hij in Nederland of België kan wonen zodat hij geld kan verdienen voor zijn gezin. Hij maakt zich veel zorgen over de toekomst van zijn jongste zonen. Voor de oudste twee, die in Accra en Tamale wonen- heeft hij een opleiding kunnen geven. Hij heeft hiervoor 2x zijn volledig maand salaris (500 Ghanese Cedi, wat voor de standaarden hier in het noordoosten niet eens zo slecht is) moeten lenen. Als zijn jongste zonen echter de leeftijd krijgen om te studeren, zal hij een 'oude man' zijn. De levensverwachting van mannen ligt hier namelijk gemiddeld rond de 60 jaar.

De moeder is zo goed als analfabeet. Ze spreekt wel wat Engels, maar zeer slecht en lezen kan ze niet. Doordeweeks runt ze op sommige dagen een kapperszaakje, alhoewel mij onduidelijk is hoe. Vaker is ze echter thuis, met de baby. Ze moppert veel, zowel tegen de kinderen als tegen de man. Aangezien dit altijd in het 'Frafra' is, heb ik geen idee of ze nu boos is of niet. De intonatie van haar stem is echter zo hard dat het naar mijn idee niet anders kan of ze is op z'n minst geagiteerd. Als ik de vader ernaar vraag, lacht hij altijd een beetje. Zoals hij zelf zegt, zijn Ghanezen  niet gewend om openlijk te spreken over hun emotie (nee, ze slaan het er wel uit, denk ik dan!).

Verder is de moeder zo ontzettend achteloos. Ze laat zo goed als heel het huishouden over aan het meisje (die ik dus Assepoester ben gaan noemen). En wanneer ze dan eens een poetsdoek of iets ter hande neemt, hanteert ze die op zo'n laks, totaal ongeïnteresseerd wijze: 1 hand in de zij, hoofd weggedraaid van hetgeen ze aan het doen is, waarbij ze het meest verveelde gezicht mogelijk trekt en dan het doekje maar lukraak wat heen en weer laat wapperen terwijl ze smakkend met haar kauwgom (reeds 3 dagen hergebruikt) klakt.

Op een vrije zondag heb ik dan maar het tv scherm en de spiegel eens goed schoongemaakt. Zo moeilijk is dat immers niet....

Denk je dat dit gewaardeerd wordt? Het viel heel het gezin wel op: oh, wat schoon! Hoe heb je dat gedaan? Verbazing alom dat een oppervlakte zo schoon kan worden. Maar als ik dan vertel dat door gewoon wat bewuster te zijn van hetgeen waar je mee bezig bent, dat een kleine aanpassing hier en daar een wereld van verschil teweeg kan brengen..  Dan draait moeders haar sacherijnige smoel snel de andere kant op, om vervolgens het meisje te roepen om eten te maken. Zij moet immers rusten.

De kleding van de kinderen en de ouders die ik had opgevouwen werd op een hoop gegooid. Dit is hopeloos, denk ik. Hebben mensen hier dan werkelijk geen gevoel voor netheid, orde, esthetiek?

De intelligentie van de kinderen is zo beneden pijl dat het schokkend is. Als ik hen vraag hoe het was in school, wat ze zoal geleerd hebben, trekken ze hun schoudertjes op en giechelen een beetje. Vooral de 8 (bijna 9) jarige heeft een achterstand. Wanneer ik bijvoorbeeld het alfabet met hem oefen, gaat spellen op zich wel, maar de letters hebben voor hen nog geen enkele betekenis en worden nog heel vaak door elkaar gehaald. Ik probeer van alles uit om hun aandacht en interesse te prikkelen. Filmpjes van internet met simpele woordjes en veel kleuren en animatiefiguurtjes, samen tekenen en schrijven en hen voortdurend laten spellen. Na een paar dagen intensief met hen in de avonden op speelse wijze te 'studeren' zag ik dat dit kleine beetje extra aandacht wel de vruchten bracht. Zo schreef de 8 jarige schreef allerlei woorden over de voorbij kwamen op tv tijdens het nieuws (elimination, interaction,...) we hebben er hartelijk om kunnen lachen. Spellen gaat steeds beter. Eenvoudige woordjes als 'dog, cat, house, tree' lukt nu aardig.

De jongste heeft het meeste interesse om te leren. Als ik zelf geen initiatief neem, trekt hij me aan mijn rok om iets samen te tekenen of om mij iets te laten voorlezen. Hij leert sneller dan zijn oudere broertje en doet zijn best om alles ook zelf te kunnen. Hij is ook erg creatief. Beter dan zijn oudere broertje, kan hij uit zichzelf denken. Als het hem niet lukt iets te schrijven, vloekt hij in zichzelf om het dan vervolgens opnieuw en opnieuw te proberen, net zolang totdat het hem lukt.

Van het meisje krijg ik weinig hoogte. Wanneer ik met haar contact probeer te maken, lacht ze altijd lief naar me, maar veel meer diepgang zit er niet in. Ik ben dan maar met haar begonnen de wijzers van de klok te lezen, de tijd kunnen zeggen dus. Ook zij heeft een enorme leerachterstand. En niet zo verwonderlijk: van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat is ze bezig met werken in het huis.

Om half 5 staat ze op om het vuur aan te maken om water te koken. Terwijl ze daarop wacht, begint ze met het vegen van de gang. Het ontbijt staat klaar tegen half zes, wanneer haar broertjes ontwaken. Geduldig haalt ze water om ze te baden. Pas als iedereen eten heeft gekregen en alle bordjes weer zijn opgeruimd, heeft ze heel even tijd om zelf te eten. Maar natuurlijk pas nadat haar broertjes zijn gekleed voor school. Tussendoor schreeuwen moeder en vader om haar hulp. 'Gifti!' Ze heeft haar naam ook niet mee. 'Gifti' is een makkelijke naam. Een slavennaam. Het is zo'n soort naam die je eenvoudig in de mond neemt als je iets nodig hebt. Ook de broertjes roepen continue om haar. Na het ontbijt begint ze aan de was. Alles wordt grondig geschrobd, gespoeld en nog eens gespoeld. Hoe houdt ze dit vol? denk ik. Na een 'grote' wasbeurt waren mijn handen helemaal kapot van het schrobben! In de middag komt er weer een pot op het vuur.

Vergeet niet: er wordt hier op zwarte kooltjes gekookt, die worden aangemaakt met papier of soms plastic. Niet erg gezond voor zulke jonge longetjes!

Moeders zit er een beetje bij. Als Assepoester ook maar iets verkeerd doet, krijgt ze de volle laag. Het gezicht van de moeder en de intonatie van haar stem, de blik die ze trekt wanneer ze het jonge meisje van onder tot boven bekijkt, waarbij ze onophoudelijk frafra scandeert. Verbaal kan evenveel pijn doen als fysieke klappen, bedenk ik me.

Na het middagmaal, gaat ze verder aan de was. Maar Assepoester moet ook water halen. De gigantische schaal die ze op haar hoofd draagt, kan zeker 10 tot 20 liter water houden. Haar lijf is dit gewend, stel ik me gerust. Toch zucht ze onophoudelijk.

Een avond was ze zo moe dat ze staand in slaap viel, armen over de rugleuning van de bank. De twee jongsten waren haar aan het plagen. Ineens werd het haar allemaal teveel. Ik zag hoe er iets bij haar knapte. Het was alsof al haar pijn, al haar frustratie zich had opgestapeld om nu te ontploffen als een vulkaan die eeuwenlang niet actief was geweest. Het jongste broertje was de klos. Hij werd volledig in elkaar geslagen. Met veel moeite kon ik de kinderen uit elkaar krijgen. Ik troostte eerst het mannetje en vertelde hem dat hij zijn zusje niet zo moest plagen. Dat ze erg moe was van al het werk en dat hij liever moest zijn voor haar. Daarna zocht ik het meisje op. Ik denk dat ze, los van het feit dat ze zoveel werk heeft in het huishouden, ook 'groot meisje' aan het worden is. Voorzichtig vroeg ik haar wat ze voelde. Weinig respons. We zaten zwijgend naast elkaar, tot ze op gegeven moment opstond om de kinderen naar 'bed' (een mat op de grond) te brengen.

Het oudste jongetje in huis kan echt een klein rotzakje zijn. Hij pakt altijd alles af van zijn broertje en 'zus', vaak met geweld. Ik pak hem dan altijd vast bij zijn vuistjes, en probeer in zijn ogen te kijken. 'What is it you want?' 'You have to share with your brother and sister.' en als dat niet werkt pas ik de 'What did I say?'- methode toe. Het werkt wel. Vaak wordt hij ineens verlegen en trekt een pruillipje. Het gebeurt echter ook dat hij zich losrukt en wegrent. Alles beter dan slaan, denk ik dan, Rome was ook niet in een dag gebouwd.

Zoals gezegd wil de vader alles weten over hoe wij het in het westen doen. Opvoeding bijvoorbeeld. 'So, what do you do when a child is acting like that? How else could you respond when children are running around like that and not listening?' Ik leg hem dan geduldig uit dat we in het westen geloven in gelijkwaardigheid tussen ouder en kind. Dat we ons bewust zijn van de verschillende groeifasen die een kind doormaakt en dat die gepaard gaan met een bepaald soort gedrag, wat uiteraard verschilt van kind tot kind. Het is dan aan de ouder om het kind te helpen deze fasen goed door te komen, waarbij slaan niet echt een goede manier is. Verder toont hij zich geïnteresseerd in verschillende opvoedingsprogramma's waar we ons in het westen op kunnen berusten, zoals 'Triple P'.

Toch is opvoeding in het westen lang niet perfect, vertelde ik hem. En dat kan het ook nooit zijn. Het is altijd 'goed genoeg ouderschap'. Uiteindelijk leer je je kind maar kennen door ervaring, waarbij je jezelf weer leert kennen als ouder. Als het nog steeds gewoon zou zijn bij ons in het westen om je kind te slaan, zou 'positive parenting' dan nog altijd werken?